Reisverslag Egypte
Egyptische goden en godinnen
Waar de oude Egyptenaren hun goden en godinnen vandaan haalden is niet zo moeilijk te zien. Hun leven werd immers beheerst door de cyclus van leven en dood, van de zon en de Nijl, door de omringende dierenwereld en, niet te vergeten, henzelf. Vertegenwoordigers of symbolen van al deze 'machten' zijn in de godenwereld terug te vinden.
Vaak werden goden en godinnen met een werelds aspect geassocieerd. Welke god of goden de voorkeur had(den) was afhankelijk van de streek en de periode. Overigens zijn sommige egyptologen van mening dat al die goden manifestaties van één en dezelfde godheid zijn. Doordat godheden grotere dan lokale bekendheid kregen en hun karakter in de loop der eeuwen veranderde, is de situatie op de godenmarkt nogal onoverzichtelijk. Hieronder volgt daarom een beknopt overzicht, dat echter geenszins zaligmakend is.Aker |
Een aardgod die toezicht hield op de overgang van de oostelijke en de westelijke horizon in de onderwereld en meestal als twee rug aan rug zittende leeuwen is afgebeeld. |
Ammut |
Onderwereldgodin met het hoofd van een krokodil, het bovenlichaam van een leeuw en het onderlichaam van een nijlpaard. Als de 'Verslinder van de Doden' is ze in het dodenboek meestal afgebeeld bij het wegen van het hart, gereed om de harten op te eten van het die te licht bevonden worden en wegens hun daden in het verleden geen toegang tot het hiernamaals krijgen. |
Amun |
Oorspronkelijk een lokale god in Thebe, meestal afgebeeld als ram. Later toen de Thebaanse koninginnen van de 11de dynastie aan de macht kwamen, groeide hij uit tot de belangrijkste god van Egypte. Zijn positie als oppergod werd nog versterkt toen hij met de zonnegod Ra assimileerde tot Amun-Ra. Als Amun Kanutef was hij, net als Min, een vruchtbaarheidsgod en werd hij met fallus afgebeeld. Hij was de vader van de Thebaanse godentriade; zijn vrouw was Mut, een lokale godin, en zijn zoon de maangod Khons. De grote Amuntempel in Karnak was het centrum van zijn verering, dat door een rijk en machtig priesterdom werd geleid en door vele pelgrims werd bezocht. De verering van Amun boette tijdelijk aan macht in toen Akhenaten zijn hoofdstad naar El-Armarna verplaatste en Aten aanbad. de hoogste positie werd snel daarna herwonnen maar ging teloor toen de Assyriërs in 664 v.Chr. Thebe verwoesten en de Osirisverering aan populariteit en invloed won. Omdat de Grieken hem als de tegenhanger van Zeus beschouwden, verspreidde de verering van Zeus Ammon zich naar Griekenland en later vereerden de Romeinen hem als Jupiter Ammon. |
Anubis |
Een god van de doden in de vorm
van een hond of een jakhals. De jakhals was een dier uit de westelijke
Woestijn en werd daardoor geassocieerd met het dodenrijk in het westen.
Later raakte de verering van Anubis verbonden met die van Osiris en gold Anubis als zoon van Osiris en Nephthys. Anubis is ook verbonden met de Imuifetisj, een opgevulde dierenhuid zonder kop die aan een staak in een pot hangt. De fetisj is dikwijls op stèles en papyri afgebeeld en een beeldje ervan werd aangetroffen in het graf van Toetankhamun, maar de functie is onbekend. |
Anuket |
Godin uit Nubië wier vereringscentra in het gebied van de eerste cataract lagen. Khnum, Satis en Anuket vormden de triade van Elephantine. |
Apis |
Een heilige stier die als openbaring van Ptah werd beschouwd. Met tussenpozen werd een nieuwe Apisstier geboren, zwart en met speciale kenmerken zoals een witte vlek op het voorhoofd en het beeld van een gier op de rug. De nieuwe stier werd naar zijn vereringscentrum bij dat van Ptah in Memphis gebracht en de oude stier ceremonieel in de Nijl verdronken. De oude stier werd gemummificeerd en begraven in een schitterende granieten sarcofaag in een ondergrondse catacombe, het Serapeum, niet ver van Memphis. De dode stier werd vereenzelvigd met Osiris, en Osiris-Apis of Osarapis genoemd. Apis wordt meestal afgebeeld met een zonneschijf tussen zijn horens. |
Apedemak |
Nubische god van oorlog en overwinning. Hij wordt afgebeeld met een leeuwenkop, soms staande op olifanten, soms met olifanten en leeuwen aan leidsels. Was is de Nubische mythologie getrouwd met Isis. |
Apophis |
Een slangegod uit de onderwereld, die de duisternis, het kwaad en de chaos belichaamde. Hij valt de boot van Ra aan als die 's nachts door de onderwereld vaart, Hij wordt teruggedreven, maar nooit gedood. Seth beschermt de boot en bedwingt Apophis met kracht en magie. hoewel Seth een vijand van Apophis is, werden ze later met elkaar vereenzelvigd als symbolen van de krachten die de orde van de goden tegenwerken. |
Aten |
Deze god vertegenwoordigd de zonneschijf en benadrukt de heilzame aspecten van de zon. Hij werd afgebeeld als een schijf met stralen die zich als armen uitstrekken en eindigen in handen, waarvan sommige de koning de ankh - het symbool van het leven - aanbieden. Van Aten als god werd voor het eerst melding gemaakt rond 1500 V.C. tijdens de heerschappij van Thuthmose I en hij won tijdens de 18de dynastie langzaam aan aanzien. Amenhotep III stimuleerde de Atenverering en er vestigden zich Atenpriesters in Heliopolis, het centrum van de verering van zonnegod Ra. Toen Amenhotep IV aan het bewind kwam, maakte hij Aten de hoofdgod en bouwde hij de Per-Atentempel in Karnak, vlakbij en als concurrent van de Amuntempel. Toen Amenhotep IV vijf of zes jaar aan de macht was, bouwde hij een nieuwe stad aan de Nijl, ongeveer halverwege Thebe en Memphis. Hij noemde deze stad Akhetaten ('horizon van de Aten', tegenwoordig beter bekent onder de Arabische naam El-Amarna). Tegelijkertijd nam hij de naam Akhenaten ('glorie van Aten') aan in plaats van amenhotep ('Amun is tevreden'). Akhenaten werd de nieuwe hoofdstad. Hij liet twee tempels bouwen, niet overkapt zoals gebruikelijk, maar open voor de zon. Aten werd tot de hoogste staatsgod gemaakt, maar het is onmogelijk te bewijzen dat het om een volledige bekering tot het monotheïsme ging. De godsdienst was ook in zoverre exclusief dat alleen de koning of zijn koningin - Nefertiti - rechtstreeks toegang tot Aten had. Akhenaten regeerde slechts achttien jaar en werd opgevolgd door Smenkkare en daarna door Tutankhaten, die mogelijk een jongere broer of zoon van Akhenaten was. Tutankhaten was gehuwd met Ankhesenpaaten - een dochter van Akhenaten - maar ze veranderden hun naam in Tutankhamun en Anhkesemun en namen afscheid van de Atenverering. De hoofdstad werd terugverplaatst naar Memphis en binnen enkele tientallen jaren was de stad in El-Amarna verlaten. Tal van reliëfs met afbeeldingen van Akhenaten en Nefertiti werden vernield om hen en hun ketterij uit het geheugen te wissen. |
Atum |
De scheppende god van Heliopolis die in de oerwateren van Num 'uit zichzelf ontstond'. Hij schiep Shu (de god van de lucht) en Tefnut (de godin van het vocht), die de ouders werden van Geb (aardgod) en Nut (hemelgod), wier kinderen Osiris, Isis, Seth en Nephthys waren. Bij elkaar vormden ze de familie van negen goden (of Enneade) van Heliopolis). Atum wordt gewoonlijk in mensengedaante, met een dubbele kroon op zijn hoofd, afgebeeld. |
Bastet |
Als dochter van de zonnegod belichaamde ze de heilzame aspecten van de zonnekracht, in tegenstelling tot de verwoestende aspecten die aan Sekh werden toegeschreven. Bastet werd in de vroege periode weergegeven met de kenmerken van een leeuw, maar na het Middenrijk zag ze er uit als een vrouw met een kattenhoofd en kreeg ze een vriendelijker en meer beschermend karakter. Omdat ze moedergodin was, had ze vaak jonge katjes om zich heen. Ze is ook vaak afgebeeld met een sistrum, een rinkel- of ratelinstrument van de oude Egyptenaren, met een U-vormig frame en een handvat, wat een verband met Isis en Hathor doet vermoeden. |
Bes |
Bes werd meestal afgebeeld als een dwergachtige figuur, met een grotesk gezicht en een baard. Wellicht was hij oorspronkelijk een leeuwgod, want hij heeft een leeuwenstaart, -oren en -manen, hoewel het niet duidelijk is of dit zijn eigen lichaamsdelen zijn of delen van een leeuwenhuid die hij draagt. Hij was een beschermgod, die slangen uit huizen weerde en boze geesten op afstand hield. Bij een geboorte was hij aanwezig, dansend, zingend en op een tamboerijn of trommel spelend om het kwaad te verjagen. Bes werd in de latere periode steeds populairder en hij staat afgebeeld op allerhande gebruiksvoorwerpen zoals spiegels, toiletartikelen, parfumflesjes en kralen. Hij fungeerde ook als beschermer van de doden, want zijn afbeelding komt vaak terug op de schotelvormige hoofdsteunen van de mummies. Zijn gezellin was Beset, die als vrouwelijke dwerg of als een slang werd weergegeven, hoewel hij ook geacht werd de echtgenoot te zijn van Tawaret, een geboortegodin. |
Edjo |
De cobragodin uit de delta, met Buto als vereringscentrum. Edjo werd weergegeven als een slang of als een vrouw met de rode kroon van Neder-Egypte. Ze werd afgebeeld als de uraeus-cobra die de farao op zijn voorhoofd droeg en wier dreigende houding de koning tegen zijn vijanden moest beschermen. |
Geb |
De aardgod die in de scheppingsmythe van Heliopolis voorkomt, de broer en echtgenoot van Nut - de hemelgodin - en de zoon van Shu - de god van de lucht - en Tefnut - de godin van het vocht. Zijn kinderen waren Osiris, Isis, Seth en Nephthys. Geb wees vonnis tussen Horus en Seth en wees Horus aan als wettige opvolger van Osiris, heerser over de levenden, waaraan de farao's hun recht op de troon ontleenden. Geb, als de god van de aarde, is een vegetatie- en vruchtbaarheidsgod, die water en planten voortbrengt. Voor de doden was Geb een kwade god, die hen na hun begrafenis in zijn lichaam opsloot. In één oude mythe zijn Geb en Nut de ouders van de zon en daarmee de voorouders van alle goden. Geb werd meestal liggend op zijn zij afgebeeld, terwijl zijn vrouw zich op handen en voeten over hem heen buigt. Hij kon ook de gedaante van een gans hebben, die het kosmische ei legde waaruit de zon werd geboren. |
Hapi |
De god van de overstroming van de Nijl en een van de vier zonen van Horus. Hapi werd weergegeven als een man met hangende borsten, om zijn vruchtbaarheid te benadrukken, en met papyrus- of lotusplanten op zijn hoofd. Zijn lichaam is vaak groen en blauw. Hij leefde in de rotsholen van de eerste cataract en een van de belangrijkste vereringscentra was bij Aswan. In sommige tempels staan vele beeldjes van Hapi die offergaven draagt, opnieuw een aanwijzing voor zijn rol als vruchtbaarheidsgod. |
Harpokrates |
Horus als kind, afgebeeld met de haarlok van de jeugd en een vinger in zijn mond. Hij werd ook weergegeven als onderwerper van slangen, schorpioenen en krokodillen. In de Griekse en Romeinse tijd werden afbeeldingen van Harpokrates in huizen neergezet om het gezin tegen dieren te beschermen en boze geesten op afstand te houden. In de Osiris-Isis-Seth-mythe werd hij belaagd door slangen die Seth had gestuurd, maar wist hij van hun beet te genezen. |
Hathor |
Godin van de vreugde, liefde, vruchtbaarheid, muziek en dans. Dochter van Ra. Hathor was een luchtgodin, net als Nut met wie ze vaak werd verward of geassimileerd. Ze heeft de gedaante van een mens en draagt koeiehoorns, waartussen een zonneschijf zit geklemd. als godin van dans en muziek draagt ze een sistrum, een rinkel- of ratelinstrument van de oude Egyptenaren, met een U-vormig frame en een handvat. Behalve als dochter van de zonnegod werd ze ook beschouwd als de moeder van Horusde Oude en als de vrouw van Horus of Edfu. Omdat ze de moeder van Horus was, werd ze ook beschouwd als de moeder van de regerende koning en werd ze ook wel afgebeeld als een koe die de farao zoogde. Haar belangrijkste vereringscentrum was in dendera, waar in de
Ptolemaeïsche tijd een grote tempel voor haar werd gebouwd. Vanuit deze
tempel maakte Hathor een jaarlijkse boottocht over de Nijl om haar
echtgenoot Horus in Edfu te bezoeken, wat uitgroeide tot een geliefd en
vrolijk pelgrimsfeest. Hathor was geliefd bij alle lagen van de bevolking en haar grote tempel in Dendera werd in de Romeinse periode, zelfs nog tijdens het bewind van keizer Trajanus, regelmatig uitgebreid, een teken van haar duurzame populariteit. Toen de Osisris-Isis-verering echter groeide in aanzien en populariteit, kreeg Isis veel van Hathors goede eigenschappen toegeschreven en ontstond een gecombineerde Isis-Hathor-godin. |
Heh |
Een van de Ogdoade (groep van acht oergoden) van Hermopolis. Heh is de god van de onenigheid en op de regalia van de farao is hij te zien als een amulet dat een lang leven moet waarborgen. |
Heket |
Een godin in de gedaante van een kikker, die met geboorte en wedergeboorte was verbonden. In de piramideteksten hielp ze de koning op zijn reis langs de hemel. |
Horus |
Is een ingewikkelde god. Oorspronkelijk was hij hemelgod. In de Osiris-legende is hij de zoon van Isis en Osiris. Tevens is hij zoon van Re en daarmee ook zonnegod. Daarnaast zijn er nog tal van manifestaties van deze god. Hij is herkenbaar aan de valkenkop met de dubbele kroon. Zijn hoofdtempel stond in Idfu. Horus had vier zonen, die de vier windrichtingen vertegenwoordigden en tevens elk een deel van de ingewanden beschermden. De zonen van Horus heten; Amset (zuiden/lever, zijn symbool is het mensenhoofd), Hapi (noorden/longen, zijn symbool is een apenkop), Duamutef (oosten/maag, zijn symbool is een jakhalskop) en Kebekhsenuef (westen/darmen, zijn symbool is een valkenkop. |
Imhotep |
Een historische figuur, namelijk een hoge functionaris onder koning Djoser in de 3de dynastie. Hij zou de trappenpiramide van Saqqara hebben gebouwd, het eerste stenen gebouw van die omvang. Zij reputatie was zo groot dat hij, heel ongebruikelijk, 2000 jaar na zijn dood werd vergoddelijkt. Bronzen beeldjes tonen hem met een open papyrusrol op schoot. Op grond van genezende krachten die aan hem werden toegeschreven, vereenzelvigden de Grieken hem met hun god Asklepios. Omdat hij de zoon van de god Ptah zou zijn, werd hij aanbeden in de hoop dat hij zijn vaders scheppingskracht zou kunnen overbrengen. |
Isis |
Een zeer machtige en geliefde godin. Isis was een van de kinderen van Nut en Geb en de toegewijde zuster en echtgenote van Osiris. De hiëroglief van haar naam stelt een troon voor, wat mogelijk ook de letterlijke betekenis ervan was. Ze was vooral sterk met de Egyptische kroon verbonden omdat Osiris en zij de eerste heersers in een gouden eeuw waren en zij de moeder van Horus werd en daarmee van alle latere koninginnen van Egypte. Ze blief Osiris leven in nadat hij door Seth was vermoord en is vaak afgebeeld als havik die haar vleugels beschermend boven haar echtgenoot uitspreidt. Ze beschermde haar zoon Horus tegen complotten van Seth totdat hij zijn rechtmatige plaats op de troon kon innemen. Aan Isis werden bijzondere magische krachten en grote vasthoudendheid toegeschreven. Ze raakte nauw verbonden met geneeswijzen voor kinderziekten en vooral de gevolgen van slangenbeten en schorpioensteken. Vanaf de periode van het Nieuwe Rijk was ze bijzonder verbonden met de tyet-amulet, een op speciale manier geknoopte gordel die wellicht met de ankh samenhing. Op grond van haar sterke moederlijke eigenschappen kon ze als zeug worden voorgesteld, wat misschien wel verklaart waarom ze soms met de godin Hathor werd verward. Haar verering werd in de Romeinse tijd tot buiten de grenzen van Egypte populair. |
Khepri |
De zonnegod als schepper in de gedaante van een scarabee (mestkever). Deze naam kreeg de zonnegod als hij aan het begin van de dag aan de horizon verscheen, vermoedelijk naar het voorbeeld van de kever die de hele dag een balletje mest voor zich uit rolt. De scarabee was ook een toepasselijk beeld voor de schepper en de zonnegod Atum, omdat uit het balletje mest - dat de eitjes van de mestkever bevat - spontaan een nieuwe kever te voorschijn leek te komen. hoewel hij een betrekkelijk vroege god is, dateren de meeste amuletten in de vorm van een scarabee uit het Middenrijk. |
Khnum |
Een god met een ramshoofd. Zijn verering concentreerde zich vanaf 3000 v.C. op het eiland Elephantine bij Aswan. Hij was sterk verbonden met de overstromingen van de Nijl, waarop hij werd geacht toe te zien. Dat, samen met zijn krachten als ram maakte hem tot een van de scheppende goden. Zijn scheppingskracht kwam tot uiting in het aardewerk dat hij maakte en hij wordt soms weergegeven met een draaischijf waarop hij een menselijk figuur boetseert. Zijn werk als pottenbakker kwam vooral duidelijk tot uiting in zijn vereringscentrum in Esna, waar hij werd geprezen als schepper van goden, mensen, dieren en vissen. |
Khons |
Zijn naam betekent 'reiziger', want hij was een maangod die langs de hemel reisde. Deze zoon van Amun en Mut is enerzijds een ziekteverspreider en anderzijds werd hij in gebeden om advies gevraagd bij het bestrijden van ziekten. Hij is afgebeeld als mummie met een haarlok op zijn valkenkop. Op zijn hoofd staat de volle maan, die is gevat in een sikkel van de nieuwe maan. |
Maat |
Een godin die de wetten van het geordende bestaan, harmonie, gerechtigheid en waarheid belichaamde. Zij speelde een belangrijke rol bij het onderwereldgerecht van Osiris. Als vertegenwoordigster van de absolute waarheid zat zij op de ene schaal van de balans; het hart van de overledene lag op de andere. Wanneer het hart te zwaar was viel het oordeel negatief uit voor de dode. Naar het schijnt droegen Egyptische rechters haar afbeelding. De hiëroglief voor haar naam toont het voetstuk waarop haar zetel rustte en kan ook op de oerheuvel duiden, de oorsprong van al het leven op aarde. Behalve de wereldorde vertegenwoordigde ze ook de orde in het heelal die bij de schepping ontstond. Vrij laat in haar ontwikkeling kwam ze bekend te staan als 'dochter van Ra'. Haar voorstelling is die van een vrouw met een struisvogelveer op haar hoofd; symbool voor gewichtloosheid. |
Mentu |
Een valkhoofdige oorlogsgod. Hij is meestal afgebeeld met een hoofdtooi van een zonneschijf en twee veren. Hij werd vanaf de 11de dynastie in Thebe vereerd. Sommige koningen noemden zich Mentuhotep ('Mentu is tevreden'), maar zijn verering werd geleidelijk door die van Amun verdrongen. Zijn kracht lag in het bestrijden van de vijanden van de goden en hij zorgde ervoor dat koningen van Egypte over hun vijanden zegevierden. Zo groeide hij uit tot de meest agressieve kant van de farao's. In de latere periode was hij verbonden met Buchis, een witte stier met een zwarte kop, die men als een vroege gedaante van de god ging beschouwen. |
Meretseger |
Een plaatselijke cobragodin van de berg die uitkeek op de Vallei der Koningen in Thebe. Haar naam wordt meestal vertaald als 'Zij die van stilte houdt', wat toepasselijk is voor iemand die over een grote necropolis waakt. Zij werd vooral aanbeden door de arbeiders in de vallei, die inscripties op stenen achterlieten waarin zij getuigden van haar vermogen misdadigers met blindheid of slangengif te treffen en haar bereidheid om wie berouw had te genezen. |
Meshkent |
Geboortegodin die werd vereenzelvigd met het bakstenen blok waarop Egyptische vrouwen in hurkzit bevielen. Soms is ze afgebeeld als een dergelijk stenen blok met een vrouwenhoofd, of andere keren als een vrouw met een blok op haar hoofd. Als begrafenis godin hielp ze de overledene in het hiernamaals herboren te worden en was ze daarom ook aanwezig bij het oordeel over de doden. Zij werd ook geacht bij de geboorte van invloed te zijn op het toekomstige leven van het kind. |
Min |
God van de mannelijke potentie en vruchtbaarheid. De betekenis van zijn vroege symbool, dat enigszins aan een bliksemschicht doet denken, is onbekend. Zijn menselijke gedaante sluit echter vergissing uit. Hij is te zien met zijn benen bijeen en zijn stijve fallus recht vooruit. Op de vingertoppen van zijn, gebogen en naar boven wijzende, rechterarm rust een dorsvlegel. Volgens sommigen wekt dit de suggestie van seksuele penetratie. Op zijn hoofd draagt hij een kroon met twee hele hoge veren en waaraan een lang lint is bevestigd dat langs zijn rug omlaag hangt. Naar het schijnt was hij een vroege landbouwgod die door middel van zijn potentie zorgde voor een overvloedige oogst en vruchtbaarheid in het algemeen. |
Mut |
Een Thebaanse godin die als vrouw wordt afgebeeld, meestal in een felgekleurde jurk. Op haar hoofdtooi, die de vorm van een gier heeft, staat de dubbele kroon van Opper- en Neder-Egypte en houdt ze de papyrus- of leliescepter van Opper-Egypte in haar hand. Ze was in Thebe zo belangrijk dat ze Amunet als de vrouw van Amun verdrong en zodoende, net als de andere moedergodinnen Isis en Hathor de symbolische goddelijke moeder van de aardse koning werd. De zoon van Mut en Amun was Khons. Toen Amun als de zonnegod Ra werd opgevat, beschouwde men haar als het oog van Ra en werd ze voorgesteld als een godin met een leeuwenhoofd, want dat was de gedaante waarin het oog van Ra zich gewoonlijk openbaarde. Daardoor raakte ze ook verbonden met de kat en versmolt ze met de katgodin Bastet tot Mut-Bastet. |
Montu |
De oorlogsgod. Hij heeft een mensengedaante met een valkenkop waarop de zonneschijf en twee veren te zien zijn. |
Nefertem |
De god van de oerlotus die aan het begin van de schepping uit het water van Nun oprees en waaruit, volgens één versie van de mythe, de zon voor het eerst opging. In de piramideteksten is hij de bloesem 'die bij de neus van Ra werd gehouden'. Hij werd soms gelijkgesteld aan Horus als het kind van de zon. Meestal is hij in menselijke gedaante afgebeeld met een lotusvormig hoofddeksel, dat soms met twee veren is versierd. Andere keren is hij weergegeven met een leeuwenkop en in Memphis werd hij beschouwd als de zoon van de goddelijke leeuwin Sekhmet. |
Neith |
Een oeroude scheppende godin, die in Saïs in de delta werd vereerd. Haar vroegste symbool was een schild met gekruiste pijlen en gewoonlijk is ze afgebeeld met de rode kroon van Neder-Egypte. In het Oude Rijk was ze uitgegroeid tot gemalin van de god Seth en hun zoon was de krokodilgod Sobek. In verschillende perioden werd haar belangrijke rol als schepper benadrukt en men beweerde zelfs dat ze de geboorte had uitgevonden. Ze was een van de vier godinnen die bij de baar van Osiris de wacht hielden. Haar rol bij begrafenissen concentreerde zich op de linnen windsel van de mummie, want ze gold als de mythische ontdekker van de weefkunst. |
Nekhbet |
Een giergodin wier lokale belang zo toenam dat ze uiteindelijk Opper-Egypte symboliseerde op dezelfde manier als Wadjet - de slanggodin - Neder-Egypte vertegenwoordigde. De gier en de slang stonden voor beide helften van het land en werden om die reden tezamen op het koninklijke onderscheidingsteken afgebeeld. Nekhbet werd vaak weergegeven als een gier met gespreide vleugels die de symbolen van de eeuwigheid in haar klauwen houdt. Ze kan ook een beschermend symbool zijn, als ze één vleugel voor zich gestrekt houdt. Haar voornaamste functie was die van moedergodin en beschermende voedster van de koning. |
Nephtys |
Een godin van de Enneade van Heliopolis, een van de vier kinderen van Geb en Nut, de zus van Isis, Osiris en Seth. Als tegenwicht voor het huwelijk van Osiris en Isis zou zij met haar broer Seth zijn getrouwd. In de Osirismythe steunt ze niettemin Isis in haar strijd tegen Seth. Ze vergezelde Isis wanneer ze de opeenvolgende gestorven koningen naar de onderwereld begeleidde en weende voor hen zoals ze voor haar broer Osiris had gedaan. Ze werd afgebeeld als vrouw met haar naam in hiërogliefen op haar hoofd. |
Nun |
De god die in zich de wateren van het niets bevatte waaruit in de scheppingsmythen de scheppende god voortkwam. Zijn benaming 'vader van de goden' duidt eerder op zijn ouderdom dan op zijn werkelijke positie. Nadat de zonnegod Atum eenmaal uit de wateren van Nun verrezen was, was er voor Nun zelf geen rol meer weggelegd, ofschoon hij bleef voortbestaan en het altijd mogelijk bleef dat hij ooit opnieuw de kosmos zou overweldigen. Hij werd als goedaardig beschouwd wanneer hij zijn naam leende aan de heilige meren op het terrein van de tempel. |
Nut |
De hemelgodin van de Heliopolitaanse scheppingsmythe. Ze was de zuster van Geb - de aarde - met wie ze vier kinderen kreeg: Osiris, Isis, Seth en Nephthys, voordat Shu - de lucht - hen van elkaar scheidde. Door zich over de aarde heen te buigen met haar handen en voeten op de vier windstreken houdt ze de chaos waaruit de kosmos is ontstaan op afstand. Ze werd beschouwd als de moeder van de zonnegod Ra, omdat ze hem elke avond verzwolg en hij 's nachts door haar lichaam reisde om de volgende ochtend uit haar geboren te worden. Daarom werd ze ook als een begrafenisgod beschouwd, die het lichaam van de dode koning in haar armen nam. Op de onderkant van het deksel van doodskisten was afgebeeld hoe ze zich over de dode heen boog, die mocht hopen net als de zon uit haar lichaam herboren te worden. Nut werd afgebeeld als een vrouw die op haar handen en voeten staat en zo de onder haar zittende Geb en Shu, de goden van lucht en licht beschermt. |
Onuris |
Een jachtgod die als hemelgod soms met Shu - de lucht - werd vereenzelvigd. Hij is meestal te zien als een gebaarde man met een geheven zwaard, die vier hoge veren draagt. |
Osiris |
Een van de belangrijkste Egyptische goden. Vermoedelijk was hij een oude vruchtbaarheidsgod, verbonden met het graan en met de cyclus van het zaad dat in de aarde begraven werd voor het ontkiemde en weer tot leven kwam. Naarmate hij belangrijker werd assimileerde hij eigenschappen van andere goden die hij had verdrongen. Hij was strek verbonden met het koningschap en is meestal afgebeeld met de koninklijke kromstaf en dorsvlegel. Zijn ouders waren Nut en Geb en hij was de eerste koning die Egypte regeerde. Hij werd door zijn jaloerse broer Seth vermoord, maar door zijn vrouw Isis lang genoeg tot leven gewekt om een zoon - Horus - bij haar te verwekken, die uiteindelijk zijn koninkrijk zou heroveren. Daarna leefde hij voort als heerser over de onderwereld, waar hij de nachtelijke tegenhanger van de zon was. Zijn vele aanbidders beschouwen hem als een symbool van wederopstanding. |
Pakhet |
De kattengodin die bij Beni Hassan vereerd werd. |
Ptah |
De scheppende god die in Memphis werd vereerd. Meestal staat hij afgebeeld als een man in een nauw sluitend gewaad, met een kapje op het kaalgeschoren hoofd. In zijn handen houdt hij een staf die een combinatie is van van de ankh en de scepter van orde en evenwicht. Vanaf het Middenrijk is hij getooid met een baard. Hij was in de eerste plaats de god van de ambachtslieden en zou de metaalbewerking en de beeldhouwkunst hebben geschapen. In de in Memphis opgestelde scheppingsmythe werd beweerd, mogelijk om te concurreren met de scheppingsmythe uit Heliopolis, dat hij de wereld schiep door middel van de gedachten van zijn hart en de woorden van zijn tong. tijdens het Oude Rijk viel zijn verering voor een gedeelte samen met die van een andere god uit Memphis, de havik Sokar, en uit deze combinatie ontstond de begrafenisgod Ptah-Sokar. Het was onvermijdelijk dat deze god in de loop der jaren meer en meer de trekken van Osiris - de god van de onderwereld - aannam en versmolt tot Ptah-Sokar-Osiris, wiens afbeelding vaak op voorwerpen in de graven van gewone Egyptenaren werd aangetroffen. |
Qadesh |
Een uit het Midden-Oosten afkomstige godin die tijdens het Nieuwe Rijk in Egypte werd ingevoerd en samen met de goden Min en Reshep een triade vormde. Ze was een godin van het seksuele genot en is doorgaans afgebeeld als een vrouw met bloemen in haar handen, die op de rug van een leeuw staat. |
Ra |
De scheppende god van Heliopolis,
waar hij werd vereerd. Hij is meestal afgebeeld als een valk met de
zonneschijf op het hoofd en daaromheen het lichaam van de slanggodin als
symbool van zijn macht over de dood. Als hij zich in de onderwereld
bevindt, heeft hij het hoofd van een ram. Ra reisde overdag door de hemel in een boot die mandjet heette; de boot waarin hij 's nachts door de onderwereld reisde heette de mesektet. Stilaan ontstond er een synthese tussen Ra en Osiris wanneer Ra zich in de onderwereld bevond, 'Ra in Osiris' en 'Osiris in Ra'. |
Sekhmet |
De godin van de dood, van ziekte en van tegenspoed. Ze was een beetje chagrijnig, maar desondanks bracht zij, behalve onheil, ook genezing. Een leeuwingodin wier naam 'de sterke' betekent. Ze werd beschouwd als de dochter van Ra en daarom 'het oog van Ra' genoemd. In Mephis was ze de gemalin van Ptah. Ze is vaak afgebeeld met de kop van een leeuwin en haar karakter was gewelddadig en destructief. De farao's beschouwden haar als een symbool van hun moed in de strijd. Omdat ze de gedaante van een leeuwin had, raakte ze ook verbonden met andere godinnen, met name met Mut. |
Selket |
Een schorpioengodin, meestal als vrouw afgebeeld met op haar hoofd een schorpioen met geheven angel. Haar naam verwijst naar het vermogen de keel te laten ademhalen, vermoedelijk na een aanval van een schorpioen. Ze beschermde de god van de canope met een havikshoofd en was een van de vier godinnen die de wacht bij de koninklijke doodskist moesten houden. |
Serapis |
Een god die oorspronkelijk in verband stond met de Apisstier uit Memphis, maar die door Ptolemaios I kunstmatig tot god werd omgewerkt die ook voor de Griekse en Romeinse wereld aanvaardbaar was. Hij is meestal te zien met een korenmaat op zijn hoofd om zijn zorg voor de graantoevoer te benadrukken. Hij is ook de god van de onderwereld en verwierf allerlei eigenschappen van Osiris en sommige Griekse goden. Zijn cultus verspreidde zich door het Romeinse Rijk, maar was op den duur minder populair dan de Isisverering. |
Seth |
De god van chaos en wanorde. Hij werd voorgesteld als een bizar dier met een lange neus, op twee benen, afgeronde oren en een gevorkte staart. Hij was een van de vier kinderen van Nut en Geb. Hij vermoordde zijn oudere broer Osiris om koning van Egypte te worden. Na een uitputtende strijd met Horus - de zoon van Osiris - moest Seth de troon afstaan. Tijdens een groot gedeelte van zijn strijd werd hij gesteund door Ra, omdat hij de enige was die de slang Apophis, die elke nacht de boot van de zon belaagde, de baas kon. |
Shu |
Met zijn broer Tefnut was hij een van de eerste goden die door Atum - de zonnegod van Heliopolis - werd geschapen. Hij werd geboren uit het zaad van Atum of door hem uitgeniesd. Hij was een god van de lucht die de aarde voor de zon bereikbaar maakte. Hij steunde zijn dochter Nut toen deze de hemel van de aarde scheidde. |
Sobek |
De vruchtbaarheidsgod. Hij ziet er uit als een krokodil en werd in heel Egypte vereerd, maar met name in de Faiyum en in Kom Ombo. In het Oude Rijk gold hij als de zoon van Neith. In de loop van de tijd werd hij geassimileerd in de verering van Amun en aanbeden als een van de openbaringen van de zonnegod. |
Taweret |
De godin van de vruchtbaarheid en beschermster van zwangere vrouwen. Zij werd afgebeeld met grote borsten, een dikke buik en een vriendelijke nijlpaardensnuit. Nijlpaarden waren volgens de Egyptenaren voortdurend zwanger. |
Tefnut |
Godin die met Shu uit Ra geboren werd. Deze tweeling vormt het eerste godenpaar, waaruit andere goden zoals Geb en Nut voortspruiten. Tefnut stelt de vochtigheid voor, maar haar wordt tevens de wereldorde toegeschreven. Zij wordt voorgesteld als een leeuwinnenkop en met haar broer Shu wordt zij gelijkgesteld met het leeuwenpaar dat in Leontopolis werd vereerd. Tefnut komt ook voor als slang aan het hoofd van de zonnegod Ra, waar zij het zonneoog voorstelt. |
Thoth |
Een maangod die verantwoordelijk was voor de kennis en het schrift en die vooral door klerken werd vereerd. Hij had twee gedaanten, een baviaan en een ibis, waarschijnlijk omdat hij op een gegeven moment met een andere god was geassimileerd. In papyri staat hij soms in zijn ibishoofdige gedaante de resultaten van het wegen van het hart van de overledene te noteren, maar hij gold ook als de beschermer van de doden, die hen hielp de weg door de onderwereld te vinden. |
Wadjet |
Wadjet was de cobragodin van Beneden-Egypte. Ze werd meestal voorgesteld als een cobra in aanvalshouding, maar soms ook als leeuwin. Toen Isis Horus in het geheim opvoedde, trad Wadjet als kindermeisje op. Wadjet gold met Nekhbet als beschermster van de farao. |
Wepwawet |
Een god met het hoofd van een jakhals, wiens naam 'opener van wegen' betekent, wat zowel naar de veroveringen van de farao's kan verwijzen als naar de toegang tot de onderwereld. Soms stond hij de koning bij in de strijd, maar ook voerde hij tijdens de begrafenis van de koning de ceremonie van het openen van de mond uit en begeleidde hij hem naar de onderwereld. |